KONTEKST DZIAŁAŃ PAKTU
Wyzwania środowiskowe
W ciągu ostatnich 70 lat na całym świecie do recyklingu trafiło tylko 10% wytworzonego plastiku. Reszta w ogromnej części zaśmieciła środowisko naturalne zagrażając wielu gatunkom. Szacuje się, że co roku w morzach i oceanach ląduje 1,5-4% światowej produkcji tworzyw sztucznych. W efekcie, stanowią one aż 80% wszystkich odpadów morskich. Mikrodrobiny plastiku znajdują się w wodzie, powietrzu, ziemi i żywności, a ich wpływ na zdrowie nie jest do końca zbadany. Dodatkowo, tradycyjna produkcja plastiku, oparta na paliwach kopalnych, odpowiada za znaczną emisję gazów cieplarnianych. Na te wyzwania w mądry sposób musi odpowiedzieć biznes.
Zmiana systemowa w kierunku GOZ
Jak podaje SYSTEMIQ, w 2020 r. aż 86% odpadów z tworzyw sztucznych w Europie zostało zagospodarowanych w sposób liniowy, tj. trafiły na składowiska lub do spalenia i nigdy nie będą mogły być już ponownie wykorzystane. Przeciwnym rozwiązaniem, które stoi u podstaw działalności Polskiego Paktu Plastikowego, jest gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ), na którą składają się trzy filary: eliminacja odpadów i zanieczyszczeń, ponowne użycie produktów i materiałów oraz regeneracja środowiska. GOZ obecny jest także w prawie europejskim (m.in. w Europejskim Zielonym Ładzie) – dlatego działania, które dziś m.in. członkowie Paktu podejmują dobrowolnie, niedługo staną się obowiązkiem wynikającym z wdrażanej legislacji.
Wyzwania legislacyjne
Odpowiedź na wyzwania środowiskowe ma przynieść m.in. nadchodząca legislacja – sukcesywnie wdrażane są kolejne dyrektywy związane z Europejskim Zielonym Ładem, a pod koniec 2022 roku Komisja Europejska zaproponowała zmianę w prawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, podnosząc jego rangę z dyrektywy do rozporządzenia. Nadrzędnym celem rozporządzenia jest ograniczenie negatywnego wpływu opakowań i odpadów opakowaniowych na środowisko przy jednoczesnej poprawie funkcjonowania rynku wewnętrznego. Rzeczywistość biznesową zmieni również nadchodzące rozwiązanie globalne – do końca 2024 roku powstanie Traktat Plastikowy ONZ, pierwszy, prawnie wiążący dokument dot. zanieczyszczenia plastikiem, którego rangę porównuje się do Porozumienia paryskiego. Obu tematom poświęciliśmy dwa otwarte wydarzenia.
Współpraca w całym łańcuchu wartości
Kluczowymi czynnikami we wdrażaniu GOZ dla opakowań z tworzyw sztucznych są szeroka współpraca całego łańcucha wartości i wymiana wiedzy, umożliwiające stworzenie szczelnego systemu, w którym opakowania nie tracą szansy na ponowny obieg na żadnym z etapów. Unikalną cechą Polskiego Paktu Plastikowego jest tworzenie platformy do współpracy dla firm reprezentujących wszystkie etapy łańcucha – od wytwórców tworzyw sztucznych, przez producentów opakowań i produktów w opakowaniach, aż po firmy gospodarujące odpadami.
Brak rzetelnych danych i wiedzy na rynku
Jednym z istotnych wyzwań w Polsce jest nieefektywny system raportowania i zbierania danych związanych z odpadami z tworzyw sztucznych. W dzisiejszym systemie sprawozdawczym firmy są zobowiązane do raportowania organizacjom odzysku opakowań jedynie całej masy opakowań z tworzyw sztucznych – to zdecydowanie za mało informacji, aby móc podjąć trafne decyzje. Odpowiedzią Paktu jest transparentny system raportowania. Innym ważnym wyzwaniem jest także brak rzetelnych, spójnych źródeł wiedzy – stąd działania Paktu związane z tworzeniem raportów eksperckich, wypracowywanych w szerokim partnerstwie.
Realizacja Celów Zrównoważonego Rozwoju
Liderem Polskiego Paktu Plastikowego jest Kampania 17 Celów – fundacja mobilizująca biznes w Polsce do podjęcia działań na rzecz realizacji Agendy 2030. Pakt przyczynia się do osiągnięcia zadań wpisanych w aż pięć Celów Zrównoważonego Rozwoju: Cel 6.: czysta woda i warunki sanitarne, Cel 11.: zrównoważone miasta i społeczności, Cel 12.: odpowiedzialna konsumpcja i produkcja, Cel 14.: życie pod wodą, Cel 17.: partnerstwa na rzecz Celów.
CELE STRATEGICZNE PAKTU
Cel 1
Cel 2
Dążenie do zmniejszenia o 30% użycia pierwotnych tworzyw sztucznych w opakowaniach wprowadzanych na rynek.
Pierwotne tworzywa sztuczne (ang. virgin plastic) to tworzywa wytworzone z paliw kopalnych i wprowadzone do obrotu gospodarczego pierwszy raz. Redukcja wykorzystania surowców pierwotnych leży u podstaw gospodarki o obiegu zamkniętym – można ją uzyskać na kilka sposobów, m.in. poprzez: eliminację opakowań nadmiernych, rozwiązania ponownego użycia, zwiększenie udziału recyklatów w opakowaniach, substytucję, czyli wykorzystywanie innych materiałów (poprzedzone wcześniejszą analizą wpływu zmiany na środowisko).
Cel 3
100% opakowań z tworzyw sztucznych na polskim rynku nadaje się do ponownego wykorzystania lub recyklingu.
Na cel ten składają się dwa filary: opakowania nadające się do ponownego wykorzystania oraz do recyklingu. Choć zastępowanie opakowań jednorazowych opakowaniami wielorazowymi na dużą skalę nie jest łatwe, wiemy, że taka zmiana jest potrzebna. Co więcej, hierarchia postępowania z odpadami oraz kierunek prac legislacyjnych pokazują, że opakowania wielokrotnego użytku są jedną ze ścieżek, którą należy podążać. Obecnie rozwiązania te nie są popularne na polskim rynku i jest to obszar o dużych możliwościach rozwoju. Opakowanie może być uznane za nadające się do recyklingu jeśli w danym kraju lub globalnie istnieje infrastruktura do jego efektywnego recyklingu na dużą skalę, a jednocześnie jest ono zaprojektowane z myślą o recyklingu.
Cel 4
Dążenie do zwiększenia udziału surowców wtórnych w opakowaniach z tworzyw sztucznych do poziomu 25%.
Korzystanie z surowców wtórnych w opakowaniach jest niezwykle istotne, ponieważ pozwala nam na ograniczanie zużycia surowców pierwotnych. Wypełnienie tego celu jest w dużej mierze uzależnione od powodzenia realizacji celu 5. związanego ze wsparciem systemu zbiórki i recyklingu – to dzięki efektywnemu procesowi sortowania, a następnie poddaniu danej frakcji recyklingowi otrzymamy surowiec wtórny, który będzie mógł być wykorzystaniu przy produkcji kolejnego opakowania.
Cel 5
Efektywne wsparcie systemu zbiórki i recyklingu opakowań, aby osiągnąć poziom recyklingu w wysokości co najmniej 55% na polskim rynku.
Recykling, zajmujący trzecie miejsce w hierarchii postępowania z odpadami, odgrywa istotną rolę w transformacji w kierunku gospodarki cyrkularnej. Działania w obszarze realizacji tego celu wymagają zaangażowania wszystkich uczestników rynku – biznesu, strony rządowej, samorządów i konsumentów. Ze swojej strony członkowie Paktu podejmują prace w zakresie m.in. ekoprojektowania opakowań, eliminacji opakowań problematycznych, które utrudniają lub uniemożliwiają separację lub recykling odpadów, prowadzenia projektów pilotażowych w zakresie recyklingu wybranych grup opakowań, działania na rzecz wdrożenia w Polsce ustawy ROP, czy edukacji konsumenckiej, obejmującej m.in. oznakowania dotyczące selektywnej zbiórki na opakowaniach. Tylko z dobrze działającym systemem zagospodarowania odpadów możliwe jest uzyskanie surowców wtórnych o pożądanej jakości, a tym samym zmniejszenie podaży surowców pierwotnych.
Cel 6
Podniesienie jakości i efektywności edukacji konsumentów w zakresie segregacji, recyklingu, ponownego wykorzystania i ograniczenia zużycia opakowań.
Działania konsumentów mają duży wpływ na możliwość zamknięcia obiegu opakowań z tworzyw sztucznych. Oprócz szeregu zadań opisanych w pozostałych celach strategicznych Paktu, istotną rolą biznesu jest wsparcie obywateli w cyrkularnych działaniach, m.in. poprzez stworzenie możliwości i promocję zakupów bez opakowań, wdrażanie oznakowań ułatwiających segregację odpadów, czy efektywne kampanie edukacyjne, które pomogą w kształtowaniu odpowiedzialnych postaw konsumenckich.
Hierarchia postępowania z odpadami
Zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami (wynikającą z przepisów Ustawy o odpadach z 2012 r.) podstawową metodą radzenia sobie odpadami jest zapobieganie ich powstawaniu oraz minimalizacja zużycia opakowań, ponowne wykorzystanie oraz recykling. Niezwykle istotna jest kolejność tych etapów – rozwiązania ponownego użycia powinny być rozpatrywane dopiero wtedy, kiedy nie ma możliwości zapobiegnięcia powstania opakowania, a recykling jest ostatnią z rozważanych możliwości.
W filozofii Polskiego Paktu Plastikowego do hierarchii dodajemy jeszcze jeden element – edukację. Odpowiedzialne wykorzystywanie tworzyw sztucznych w opakowaniach to zadanie i wyzwanie zarówno dla biznesu, który je wytwarza i użytkuje, jaki i dla konsumentów podejmujących decyzje zakupowe i segregujących odpady opakowaniowe po ich wykorzystaniu. Edukacja jest istotna w obu aspektach – zarówno w całym łańcuchu wartości, jak i pośród ostatecznych użytkowników produktów w opakowaniach.
WPŁYW NA RYNEK
Mapa drogowa
Mapa Drogowa to najważniejszy strategiczny dokument Paktu – w ramach każdego z naszych celów określiliśmy kluczowe efekty i działania, które pozwolą nam je osiągnąć. Wyzwania związane z tworzywami sztucznymi są niezwykle różnorodne, a jednocześnie ściśle ze sobą powiązane. Aby im sprostać i z powodzeniem zrealizować założenia opisane w Mapie, musimy działać systemowo i skupić się na międzysektorowej współpracy.
Dokument został wypracowany z szerokim gronie interesariuszy związanych łańcuchem wartości opakowań z tworzyw sztucznych – dlatego wskazane w nim zadania mogą stanowić drogowskaz dla wszystkich uczestników rynku, nie tylko tych obecnych w Pakcie.
25% rynku opakowań plastikowych
Pakt zrzesza firmy odpowiadające za ok. 1/4 masy opakowań plastikowych wprowadzanej na polski rynek.
Dzięki temu działania członków Paktu mają realny wpływ na sytuację na krajowym rynku opakowań z tworzyw sztucznych – zarówno poprzez indywidualne zmiany w firmach, wyznaczanie nowych standardów na rynku oraz edukację prowadzoną w całym łańcuchu wartości.
Trzy poziomy oddziaływania Paktu
W Polskim Pakcie Plastikowym wyróżniamy trzy poziomy oddziaływania. Pierwszym z nich są prace wewnętrzne prowadzone przez firmy członkowskie w zakresie swojego portfolio opakowań.
Drugi poziom mówi o współpracy w ramach Paktu – dzieleniu się wiedzą i dobrymi praktykami, wymianie doświadczeń oraz współtworzeniu praktycznych narzędzi w ramach prac grup roboczych.
Nasza ambicja nie ogranicza się jednak wyłącznie do wsparcia członków Paktu, dlatego trzeci poziom to zmiana na całym polskim rynku, którą osiągamy dzięki popularyzacji sprawdzonej, eksperckiej wiedzy oraz prowadzeniu edukacji w całym łańcuchu wartości opakowań z tworzyw sztucznych.
Międzynarodowe partnerstwo
Jako Polski Pakt Plastikowy nie tylko tworzymy platformę do współpracy firm działających w naszym kraju, ale także jesteśmy częścią partnerstw międzynarodowych. Pakt należy m.in. do Sieci Paktów Plastikowych stworzonej i koordynowanej przez Fundację Ellen MacArthur – światowej klasy think-tank zajmujący się tematyką gospodarki o obiegu zamkniętym. Dzięki współpracy Fundacji ze Światowym Forum Ekonomicznym współtworzymy największą sieć inicjatyw poświęconych walce z zanieczyszczeniem środowiska plastikiem. Firmy członkowskie Paktu mają także możliwość bezpłatnego korzystania z zasobów partnerstwa WRAP Circularity and Climate Champions Network (WRAP 3C). Warto także nadmienić, że Fundacja Kampania 17 Celów, lider Paktu w Polsce, jako pierwsza organizacja z naszego kraju dołączyła do grona partnerów Business Coalition for a Global Plastic Treaty – koalicji firm i organizacji wspierających stworzenie ambitnego Traktatu Plastikowego ONZ.
